فراز و فرود زبان فارسی در منطقه امیر هاشمی مقدم سخنان نخست وزیر پاکستان، عمران خان در دیدار با حسن روحانی، درباره کنار زده شدن زبان فارسی در هند به دست انگلیسی‌ها (کلیپ زیر) در بردارنده نکاتی است که اگر یک دولت ملی‌گرا داشتیم، می‌توانست پیام‌های بسیاری از آن دریافت کند
فراز و فرود زبان فارسی در منطقه
امیر هاشمی مقدم
سخنان نخست وزیر پاکستان، عمران خان در دیدار با حسن روحانی، درباره کنار زده شدن زبان فارسی در هند به دست انگلیسی‌ها (کلیپ زیر) در بردارنده نکاتی است که اگر یک دولت ملی‌گرا داشتیم، می‌توانست پیام‌های بسیاری از آن دریافت کند. شاید اگر یک دولت ملی‌گرا روی کار می‌بود، اصلا عمران خان و عمران خان‌های همسایه همچنان می‌توانستند به فارسی سخن بگویند.
1️⃣ همانگونه که عمران خان اشاره کرد، زبان فارسی ششصد سال در هندوستان (که تا سال 1326، پاکستان و بنگلادش نیز بخشی از آن بود) زبان رسمی درباری (و نه آنگونه که مترجم به اشتباه برگردانده، زبان قضایی) بوده. همچنان که زبان ادبی نیز بوده و البته حتی پیش از آن، تا شرقی‌ترین نقاط چین هم گسترش یافته و نشانه‌های فراوانی از آن در مساجد، قبرستان‌ها و... در کشورهای شرقی آسیا همچنان پابرجاست. و باز هم همانگونه که عمران خان اشاره کرد، از آغاز سده نوزدهم انگلستان زبان فارسی در هندوستان را به اجبار کنار زده و همه ادارات و حاکمان را مجبور کرد زبان انگلیسی را جایگزین آن سازند. کاری که انگلستان به شیوه‌ای دیگر در کردستان عراق در سال 1300 خورشیدی کرد و به جای زبان فارسی که زبان آموزشی در مکاتب آن ناحیه بود را، با رسم‌الخط تازه کُردی جایگزین نمود (رشید یاسمی در کتاب «کُرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او) این فرایند را کامل شرح داده است). این کار را انگلستان همچنان دارد ادامه می‌دهد؛ آنجا که مدام از حقوق زبان مادری یاد کرده و به منِ بختیاری تلقین می‌کند که چرا نباید در نوشته‌ها و پیام‌هایم، از زبان/گویش بختیاری استفاده کنم؟
2️⃣ زبان فارسی هرگز در درازای تاریخ به ضرب و زور گسترش نیافته بود. اصلا بیشتر گسترش‌دهندگان زبان فارسی، غیر فارس‌زبان بودند و به آن فخر می‌فروختند. در هندوستان بابری‌های مغول‌تبار، در خود ایران پس از اسلام حکومت‌های ترک‌تبار، در آسیای صغیر و اروپای شرقی ترکان سلجوقی و عثمانی، در آسیای میانه تیمور لنگ و ازبک‌ها و در قفقاز آذری‌ها و تاتارها. در عوض، همه جا زبان فارسی با ضرب و زور ضعیف شد. در هندوستان و کردستان عراق، استعمار انگلیس؛ در پاکستان (که زبان ملی‌شان اردوست و فارسی را مادر آن می‌دانند و سرود ملی‌شان همچنان به فارسی است و آموزش زبان فارسی تا کلاس هشتم تا سال 1358 همچنان رواج داشت)، حکومت نظامی ژنرال ضیاءالحق (از ترس نفوذ انقلاب اسلامی)؛ در قفقاز و آسیای میانه، شوروی؛ در افغانستان (مهد مولانا و ناصرخسرو و...) حکومت پشتون‌ها و...
3️⃣زبان فارسی تقریبا در همه این گسترده پهناوری که روزی رایج بود، به‌واسطه هنر و ادبیات رواج یافت. در گذشته وزن شعر و ادبیات در این زمینه سنگین‌تر بود و امروزه وزن هنر. اما در این چهار دهه، هنر ایرانی عملا به زنجیر کشیده شده و ادبیات هم آنچنان دچار سانسور گردیده که اکنون خودسانسوری، بیشتر از سانسور نقش بازی می‌کند. بنابراین عاملان و حاملان گسترس زبان فارسی از میان رفته‌اند. به جای آن، موسیقی ترکی استانبولی یا فیلم و سریال‌های ترکی، امروزه در ایران و بسیاری از کشورهای همسایه بسیار پر طرفدار شده و دارد به عامل گسترش زبان ترکی استانبولی تبدیل می‌شود. تا جایی که گویش آذری ترک‌های ما هم رفته رفته دارد خود را به گویش استانبولی نزدیک می‌کند. در سفر به بسیاری از کشورهای آسیای میانه، زبان ترکی استانبولی واسطه‌ام می‌شود برای ارتباط برقرار کردن با مردمان آن دیار. نقشی که تا چند دهه پیش، زبان فارسی در آنجا بازی می‌کرد. جالب آنجاست که هنوز یکی از دلایل زنده ماندن زبان فارسی در آنجا، ترانه‌های بانو گوگوش است. بدون ذره‌ای تردید می‌گویم نقش صدای گوگوش در زنده نگهداشتن زبان فارسی در آسیای میانه، از نقش فرهنگستان زبان و ادب فارسی اگر بیشتر نباشد، کمتر هم نیست. به این کلیپ محسن یگانه در یوتیوپ نگاه کنید که 60 میلیون بار دیده شده و پیام‌های زیر آنرا بخوانید. از سراسر دنیا زیر آن چند ده هزار پیام زیبا نوشته‌اند. در میان آنها، پیام‌هایی که عرب‌ها، ترکیه‌های‌ها، افغانستانی‌ها، پاکستانی‌ها، تاجیک‌ها، ازبکستانی‌ها، قزاق‌ها و... نوشته‌اند، برای من دلچسب‌تر بود. این تنها نمونه‌ای است از همان نقش تاریخی هنر و ادبیات در گسترش زبان فارسی.
4️⃣در راستای امت‌گرایی و گسترش دوباره زبان عربی، زبان فارسی نزد مسئولین ما کم‌اهمیت است (برخلاف چیزی که جریان‌های جدایی‌طلب تبلیغ می‌کنند) و آنچه این عربی‌گرایی افراطی آفرید، شوربختانه نتیجه‌ای جز نفرت بیشتر از عرب‌ها و زبان عربی در پی نداشت.
دست آخر آنکه همیشه به دوستان سفارش می‌کنم در ازای بی‌توجهی دولت‌ها، ما باید تا می‌توانیم هنر و ادبیات ایرانی را به دیگران معرفی کنیم؛ باشد که بخشی از جایگاه تاریخی از دست‌رفته‌مان را باز یابیم.
اگر این یادداشت را می‌پسندید، برای دیگران نیز بفرستید.
کانال مقدمه
@moghaddames
by via لینکستان | لینک‌های جذاب!
امیر هاشمی مقدم
سخنان نخست وزیر پاکستان، عمران خان در دیدار با حسن روحانی، درباره کنار زده شدن زبان فارسی در هند به دست انگلیسی‌ها (کلیپ زیر) در بردارنده نکاتی است که اگر یک دولت ملی‌گرا داشتیم، می‌توانست پیام‌های بسیاری از آن دریافت کند. شاید اگر یک دولت ملی‌گرا روی کار می‌بود، اصلا عمران خان و عمران خان‌های همسایه همچنان می‌توانستند به فارسی سخن بگویند.
1️⃣ همانگونه که عمران خان اشاره کرد، زبان فارسی ششصد سال در هندوستان (که تا سال 1326، پاکستان و بنگلادش نیز بخشی از آن بود) زبان رسمی درباری (و نه آنگونه که مترجم به اشتباه برگردانده، زبان قضایی) بوده. همچنان که زبان ادبی نیز بوده و البته حتی پیش از آن، تا شرقی‌ترین نقاط چین هم گسترش یافته و نشانه‌های فراوانی از آن در مساجد، قبرستان‌ها و... در کشورهای شرقی آسیا همچنان پابرجاست. و باز هم همانگونه که عمران خان اشاره کرد، از آغاز سده نوزدهم انگلستان زبان فارسی در هندوستان را به اجبار کنار زده و همه ادارات و حاکمان را مجبور کرد زبان انگلیسی را جایگزین آن سازند. کاری که انگلستان به شیوه‌ای دیگر در کردستان عراق در سال 1300 خورشیدی کرد و به جای زبان فارسی که زبان آموزشی در مکاتب آن ناحیه بود را، با رسم‌الخط تازه کُردی جایگزین نمود (رشید یاسمی در کتاب «کُرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او) این فرایند را کامل شرح داده است). این کار را انگلستان همچنان دارد ادامه می‌دهد؛ آنجا که مدام از حقوق زبان مادری یاد کرده و به منِ بختیاری تلقین می‌کند که چرا نباید در نوشته‌ها و پیام‌هایم، از زبان/گویش بختیاری استفاده کنم؟
2️⃣ زبان فارسی هرگز در درازای تاریخ به ضرب و زور گسترش نیافته بود. اصلا بیشتر گسترش‌دهندگان زبان فارسی، غیر فارس‌زبان بودند و به آن فخر می‌فروختند. در هندوستان بابری‌های مغول‌تبار، در خود ایران پس از اسلام حکومت‌های ترک‌تبار، در آسیای صغیر و اروپای شرقی ترکان سلجوقی و عثمانی، در آسیای میانه تیمور لنگ و ازبک‌ها و در قفقاز آذری‌ها و تاتارها. در عوض، همه جا زبان فارسی با ضرب و زور ضعیف شد. در هندوستان و کردستان عراق، استعمار انگلیس؛ در پاکستان (که زبان ملی‌شان اردوست و فارسی را مادر آن می‌دانند و سرود ملی‌شان همچنان به فارسی است و آموزش زبان فارسی تا کلاس هشتم تا سال 1358 همچنان رواج داشت)، حکومت نظامی ژنرال ضیاءالحق (از ترس نفوذ انقلاب اسلامی)؛ در قفقاز و آسیای میانه، شوروی؛ در افغانستان (مهد مولانا و ناصرخسرو و...) حکومت پشتون‌ها و...
3️⃣زبان فارسی تقریبا در همه این گسترده پهناوری که روزی رایج بود، به‌واسطه هنر و ادبیات رواج یافت. در گذشته وزن شعر و ادبیات در این زمینه سنگین‌تر بود و امروزه وزن هنر. اما در این چهار دهه، هنر ایرانی عملا به زنجیر کشیده شده و ادبیات هم آنچنان دچار سانسور گردیده که اکنون خودسانسوری، بیشتر از سانسور نقش بازی می‌کند. بنابراین عاملان و حاملان گسترس زبان فارسی از میان رفته‌اند. به جای آن، موسیقی ترکی استانبولی یا فیلم و سریال‌های ترکی، امروزه در ایران و بسیاری از کشورهای همسایه بسیار پر طرفدار شده و دارد به عامل گسترش زبان ترکی استانبولی تبدیل می‌شود. تا جایی که گویش آذری ترک‌های ما هم رفته رفته دارد خود را به گویش استانبولی نزدیک می‌کند. در سفر به بسیاری از کشورهای آسیای میانه، زبان ترکی استانبولی واسطه‌ام می‌شود برای ارتباط برقرار کردن با مردمان آن دیار. نقشی که تا چند دهه پیش، زبان فارسی در آنجا بازی می‌کرد. جالب آنجاست که هنوز یکی از دلایل زنده ماندن زبان فارسی در آنجا، ترانه‌های بانو گوگوش است. بدون ذره‌ای تردید می‌گویم نقش صدای گوگوش در زنده نگهداشتن زبان فارسی در آسیای میانه، از نقش فرهنگستان زبان و ادب فارسی اگر بیشتر نباشد، کمتر هم نیست. به این کلیپ محسن یگانه در یوتیوپ نگاه کنید که 60 میلیون بار دیده شده و پیام‌های زیر آنرا بخوانید. از سراسر دنیا زیر آن چند ده هزار پیام زیبا نوشته‌اند. در میان آنها، پیام‌هایی که عرب‌ها، ترکیه‌های‌ها، افغانستانی‌ها، پاکستانی‌ها، تاجیک‌ها، ازبکستانی‌ها، قزاق‌ها و... نوشته‌اند، برای من دلچسب‌تر بود. این تنها نمونه‌ای است از همان نقش تاریخی هنر و ادبیات در گسترش زبان فارسی.
4️⃣در راستای امت‌گرایی و گسترش دوباره زبان عربی، زبان فارسی نزد مسئولین ما کم‌اهمیت است (برخلاف چیزی که جریان‌های جدایی‌طلب تبلیغ می‌کنند) و آنچه این عربی‌گرایی افراطی آفرید، شوربختانه نتیجه‌ای جز نفرت بیشتر از عرب‌ها و زبان عربی در پی نداشت.
دست آخر آنکه همیشه به دوستان سفارش می‌کنم در ازای بی‌توجهی دولت‌ها، ما باید تا می‌توانیم هنر و ادبیات ایرانی را به دیگران معرفی کنیم؛ باشد که بخشی از جایگاه تاریخی از دست‌رفته‌مان را باز یابیم.
اگر این یادداشت را می‌پسندید، برای دیگران نیز بفرستید.
کانال مقدمه
@moghaddames
by via لینکستان | لینک‌های جذاب!
نظرات
ارسال یک نظر